تمدن مارلیک

تپه مارلیک در منطقه رحمت آباد رودبار زیتون در استان گیلان واقع شده است. این تپه بقایای یکی از گورستان های سلطنتی گذشته ایران، حدود اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد را درون خود جای داده است. این تپه در سال های 1340 و 1341 شمسی به وسیله هیأت حفاری مشترک اداره کل باستان شناسی و دانشگاه تهران حفاری شده است.

تپه مارلیک، یک تپه طبیعی سنگی است که بر سطح فوقانی آن به ابعاد 135 متر درازا و 80 متر پهنا، تعداد 53 آرامگاه در اندازه های گوناگون (5/1 متر در 1 متر) تا (5 متر در 7 متر) از سنگ و مَلاط گِل ساخته شده و در یک لایه باستانی قرار گرفته است. درون این گورها، ظروف سفالین، سلاح های مفرغی، ظروف بدل چینی و شیشه ای، جام های زرین و سیمین و مفرغی که با نقوش برجسته زیبایی تزیین شده بودند، با نظم و ترتیب ویژه ای به همراه مردگان دفن شده بود. تزیینات و نقش ها مشتمل بر صحنه های خیالی و موجودات افسانه ای همانند گاو بالدار، شیر دال، سیمرغ، اسفنکس، اسب شاخدار، جانوران و پرندگانی همچون عقاب، گراز، بز کوهی و رب النوع های افسانه ای است.

شمار زیادی مجسمه های سفالین و مفرغی انسان و جانوران گوناگون که از نظر هنر مجسمه سازی و تکنیک فلزکاری بسیار ارزنده و با اهمیت می باشند از این آرامگاه ها به دست آمده است. مجسمه های سفالین انسان و جانوران در اندازه های کوچک و بزرگ (بزرگترین آنها 5/37 سانتیمتر بلندی دارد) به صورت مجوف ساخته شده که برای نگهداری مایعات به کار می رفته است. مجسمه های مفرغی از مجسمه های سفالین کوچکتر می باشند و انسان و جانوران مختلفی همانند گاو، بز کوهی، گوزن، قوچ، اسب، پلنگ، گراز و سگ را نشان می دهد که برخی از آنها به شکل طبیعی و برخی دیگر به صورت مشبک و استلیزه ساخته شده اند.  

مجموعه جواهرات به دست آمده در این حفاری بسیار زیاد و شامل آثاری از جنس زر، سیم، مفرغ و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی است. این مجموعه شامل شمار زیادی گردنبند های مختلف، گوشواره ها، آویزها، دستبندها، تاج و نیم تاج های زرین، مدال ها، دگمه های تزیینی زرین و سیمین و عقیق و سنگ لاجورد، انگشترهای تزیینی و سنجاق های گوناگون می باشد.

با کشف مجموعه بزرگی از سلاح های گوناگون، صنعت گسترده و پیشرفته مفرغ در این محل کاملاً آشکار شد. این اقوام برای ساختن سلاح های مختلف و سنگین اهمیت زیادی قائل بودند، آنان سلاح های مختلف را با نظم و ترتیب ویژه ای در زیر بدن و اطراف جسد قرار می دادند. مجموعه سلاح های به دست آمده از این تپه شامل شمشیرهای بلند، خنجرها، قمه های کوچک و بزرگ، سرنیزه ها در اندازه های مختلف، پیکان های متفاوت، سرگرزها، سپرهای سنگین، کلاه خودهای مفرغی، تیردان های بزرگ، کمربند و دستبندهای دفاعی می باشد.

دفن مردگان با ترتیب ویژه ای در برخی از آرامگاه های «مارلیک» به خوبی دیده می شود. در یکی از گورها که به نظر می رسد به یکی از سرداران مهم این اقوام تعلق داشته است، جسد بر روی شمشیرها و سرنیزه های سنگین بسیار که با ترتیب خاصی چیده شده بود، جای گرفته بود. در کنار این گور، گور کوچکی بود که در آن، یک ردیف دندان اسب، دهانه مفرغی و حلقه های مفرغی مربوط به زین و برگ اسب قرار داشت. این امر نشان می دهد که حداقل بزرگان و سرداران این اقوام، اسب و استفاده از آن را به نیکی می شناخته اند.

در حفاری «مارلیک»، هیچ گونه آثار نوشتاری  و خط به جز دو عدد مهر استوانه ای شکسته که بر روی هر یک چند حرف دیده می شد، به دست نیامده است. به نظر می رسد که اقوام ساکن در «مارلیک» گروهی از آریانهای نخستین بوده اند که بعد ها در مدارک تاریخی از آنها به نام «اَمردها» و یا مردها نام برده شده است. این اقوام به نظر می رسد در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد به بلندی های شمالی البرز در حوزه جنوبی دریای خزر وارد شده و در کوهپایه های این پهنه مستقر گردیده اند. این اقوام حکومت مقتدر و پیشرفته ای را از نظر هنر و صنایع تشکیل داده و از تپه «مارلیک» به عنوان محل دفن سلاطین خود، از سده چهاردهم الی سده دهم پیش از میلاد استفاده کرده اند.

با توجه به آثار و اشیاء کشف شده در این تپه، هنرمندان و صنعتگران «مارلیک» به تجربیات و اطلاعات صنعتی و هنری موجود در دنیای باستان به گونه ای کامل آگاهی و آشنایی داشته و با استعداد و خلاقیت ذاتی خود مکتب هنری ارزنده ای را در این ناحیه از ایران زمین به وجود آورده اند. این مکتب هنری و صنعتی پیشرفته برای مدتها در این منطقه و نواحی مجاور آن باقی مانده و در آثار باستانی اقوامی مانند «آشورها»، «اورارتوها»، «کیمری ها» و «سکاها» دیده می شود. شیوه هنری این سبک و نفوذ آن بر هنر و صنایع دوران های ماد و هخامنشیان نیز در نهایت مشهود است.